Zbliża się perski Nowy Rok – święto równonocy wiosennej – Nouruz. Tym samym świat irański, a w szczególności Islamska Republika Iranu, wkroczy z dniem 21 marca w nowy, 1404 rok. Kraj ten stosuje własną rachubę czasu liczoną od hidżry, czyli wywędrowania Proroka Mahometa z Mekki do Medyny. Opiera się jednak na kalendarzu słonecznym, zwanym Dżalali, opracowanym w 1079 r. przez słynnego poetę i astronoma Omara Chajjama. Tym samym różni się od kalendarza arabskiego, opartego na roku księżycowym, dzięki czemu poszczególne miesiące, podobnie jak u nas, przypadają zawsze o tej samej porze roku. Nouruz (Nowy Dzień) to największe niereligijne święto w Iranie, trwające 13 dni. To perski karnawał, jedyne radosne święto perskie. Przewodniki na ogół odradzają podróż do Iranu w tym okresie, wiele instytucji jest bowiem nieczynnych lub funkcjonuje w ograniczonym wymiarze. Uczniowie i studenci mają dwa tygodnie ferii. Dlatego też sporo irańskich rodzin funduje sobie w tym czasie nawet dwutygodniowe wakacje i szczelnie wypełnia hotele, środki transportu i obiekty turystyczne. Irański Nowy Rok wywodzi się ze starożytnej – jeszcze elamickiej – tradycji celebrowanej 21 marca na znak początku wiosny. Dziś Nouruz obchodzony jest głównie w Iranie, Afganistanie, Tadżykistanie, Uzbekistanie, Kazachstanie, Turkmenistanie, Azerbejdżanie, Sudanie, Indiach, Pakistanie, Nepalu, w części krajów Bliskiego Wschodu i Chinach.

Jest również celebrowane przez irackich i anatolijskich Kurdów, łącznie przez ponad 300 mln ludzi w kręgu kultury perskiej. W 2009 r. zostało wpisane na listę tradycji UNESCO.

Miał je ustanowić jeszcze Dżamszid – legendarny władca Iranu 3 tysiące lat przed Chrystusem, ale wiadomo, że Cyrus II, założyciel dynastii Achemenidów, już w 538 r. p.n.e. uczynił to święto narodowym świętem Irańczyków. Jest to więc najstarsze święto świata.

W czasach panowania jego następcy Dariusza I obchody Nouruz organizowano w Tacht-e Dżamszid (gr. Persepolis). Zgodnie z panującym zwyczajem w czasach rządów Achemenidów szach nakazywał w tym dniu posprzątać miejsca należące do przestrzeni publicznej, awansował wojskowych, uwalniał i ułaskawiał oskarżonych i więźniów. Podobnie w czasach sasanidzkich, co roku w dzień Nouruz ludzie szli na spotkanie z władcą, który wysłuchiwał ich i rozwiązywał ich problemy.

Święto wiosny oznacza rozpoczęcie prac polowych, przyroda szybko budzi się do życia po zimie. Z chwilą zrównania dnia z nocą podaje się uroczystą kolację świąteczną i składa życzenia – Nouruz Mobarak Bad.

Stół Noworoczny nazywa się Sofre Haft Sin. Haft Sin to niejako specjalne nakrycie stołu, gdzie każdy element ma swoje znaczenie symboliczne. Irańczycy w dawnych czasach uważali liczbę 7 za świętą, znali siedem planet, uznawali 7-dniowy tydzień, stąd też na świątecznym stole znajdzie się 7 głównych elementów siedem przedmiotów – potraw przynoszących szczęście, których nazwa musi zaczynać się na literę „S” – „sin”:

• SABZE – zielenina, symbol świeżości i rozkwitu, kiełkujące ziarenka pszenicy lub jęczmienia, symbolizują nowo narodzone życie, zdrowie i obfitość;
• SERKE – ocet, symbol dojrzałości, radości i czystości;
• SAMANU – sabre/samanu – ziarna pszenicy lub pudding śmietankowy czy też słodowy, potrawa z nasion pszenicy, symbol dostatku;
• SIB – jabłko, rajski owoc, symbol zdrowia i urody;
• SIR – czosnek, symbol medycyny, strażnik Haft Sin i środek leczniczy;
• SUMAK – symbol wschodzącego słońca i smaku życia (kwaskowata przyprawa do szaszłyków – sproszkowany owoc krzewu sumak garbarski – krewny naszego sumaka octowca);
• SENDŻED – symbol zachodzącego słońca i miłości (sezam lub suszone owoce głożyny (in. daktyl chiński) lub lotosu);
• SONBOL – hiacynt, symbol wiosny.

Oprócz głównych 7 symboli na Haft Sin możemy znaleźć także: monetę (sekkeh) – symbol bogactwa i łaski, ewentualne zastępstwo ww. elementów stołu; świętą księgę – w Iranie Koran zapewniający wiernym błogosławieństwo; lustro (autorefleksja, odbicie) i świecę – symbol światła, jasności; wodę – symbol życia; pomalowane jajko, pisanka (tukhmeh morg) – symbol płodności, narodzin; żywą złotą rybkę (mahi) – symbol żywotności i radości.

To Haft Sin przypomina nasze siedem potraw w koszyczku wielkanocnym, ale jest to cały ozdobny stół świąteczny albo, inaczej mówiąc, ołtarzyk noworoczny. Prawdopodobnie kiedyś zamiast octu w skład Haft Sin wchodziło zakazane obecnie wino – szarap. Na stole powinna się także znajdować zapalona świeca, lustro (wg wierzeń irańskich odzwierciedla duszę człowieka), egzemplarz Koranu i naczynie z wodą, w którym powinna pływać złota rybka, symbol życia. Maluje się również jaja, składa życzenia i ozdabia wnętrza ciętymi kwiatami. Dzieciom wręcza się prezenty lub pieniądze. Następnego dnia odbywają się tradycyjne wizyty sąsiedzkie i rodzinne, koniecznie z kwiatem w doniczce jako podarkiem, najczęściej jest to sonbol – hiacynt, symbol wiosny. Ten cykl wizyt może potrwać nawet dwa tygodnie. Towarzyszy mu także tradycyjna pielgrzymka noworoczna do Kom lub innego miejsca pielgrzymkowego. Sprząta się również domy, pierze firanki, zasłony i dywany, kupuje nowe meble i ubrania – zwyczaj ten nazywa się chane tekani. Zbędne sprzęty i przedmioty oddaje się ubogim, pośredniczą w tym organizacje dobroczynne. 13 dni po Nouruz przypada kończące go święto Sizdeh be-Dar (Dzień Natury), według tradycji spędzane obowiązkowo poza domem jako piknik na łonie natury. Tego dnia należy wyrzucić do pobliskiej rzeki sabze – zieleninę ze stołu świątecznego absorbującą złe emocje. Obowiązkowe są także żarty w konwencji prima aprilis. Z kolei wigilia Nouruz to święto Czahar-szanbe Suri (Czerwona Środa) – w ostatni wtorek starego roku o zmierzchu zapala się, pali do rana i skacze przez ogniska, stary, jeszcze zoroastryjski obyczaj mający poprzez żywioł ognia odpędzić zło, wystrzeliwuje fajerwerki, czyli coś na kształt Sylwestra. Są także jakby kolędnicy – Hadżi Firuz o umazanej sadzą twarzy, zwiastun Nowego Roku i zarazem Święty Mikołaj, przynoszący dzieciom podarki.

Zbigniew Mielczarek